سوغاتی و صنایع دستی استان گیلان

با سوغات گیلان بیشتر آشنا شوید!

گیلان یکی از زیباترین و محبوب‌ترین استان‌های کشور برای گردشگران است. سوغات این استان نیز بسیار شناخته شده هستند و از انواع صنایع دستی مانند حصیربافی و نمدمالی گرفته تا نان‌ها و شیرینی‌های محلی را شامل می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با تعدادی از سوغات این استان، در ادامه با مجله املاک پردیس همراه باشید.

استان گیلان از استان‌های شمالی کشور است که با کشور آذربایجان مرز بین‌المللی دارد. گیلان دهمین استان پرجمعیت و از نظر تراکم جمعیت، سومین استان کشور است. مرکز این استان رشت است. پرجمعیت‌ترین شهر استان‌های ساحلی دریای خزر است و مهم‌ترین بندر ایرانی دریای خزر (بندر انزلی) در این استان قرار دارد.

با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسی که در محوطه‌ی باستانی مارلیک واقع در شهرستان رودبار استان گیلان انجام شده، استان گیلان، مهد تمدنی باستانی بوده که به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش تعلق دارد.

باستان‌شناسان معتقدند که محوطه‌ی باستانی مارلیک، آرامگاه فرمانروایانی است که در آغاز هزاره‌ی اول پیش از میلاد در این نواحی حکومت می‌کردند. استان گیلان، طبیعتی پوشیده از جنگل و آب‌و‌هوایی معتدل و مرطوب دارد. مهم‌ترین فعالیت اقتصادی استان، کشاورزی است و صنایع فعال استان نیز به فرآوری محصولات کشاورزی مرتبط هستند؛ مانند کارخانه‌های برنج‌کوبی و چای و…

استان گیلان در زمینه‌ی تولید چای، زیتون، فندق و بادام زمینی، رتبه‌ی اول کشور را در اختیار دارد و بعد از استان مازندران، دومین استان تولیدکننده‌ی برنج است. در سال‌های اخیر و به ویژه در نواحی شرقی استان، کشت کیوی نیز رواج پیدا کرده است.

 از فعالیت‌های اقتصادی عمده در ایران، تولید ابریشم است و این استان در حدود ۸۰ درصد تولید ملی ابریشم را در اختیار دارد. قدیمی‌ترین فعالیت کشاورزی در استان گیلان، کشت توت برای تغذیه‌ی کرم ابریشم بوده است. استان گیلان در زمینه‌ی شیلات و صیادی نیز بسیار فعال است و در کنار صید انواع ماهی‌های خوراکی دریای شمال، نیمی از تولید خاویار کشور را نیز در اختیار دارد.

جاذبه‌های طبیعی فراوان و میراث تاریخی منحصر به‌فرد سبب شده تا استان گیلان از قطب‌های گردشگری کشور شمرده شود و سالانه بیش از ۵ میلیون گردشگر را جذب کند. این استان سرسبز شمالی، برای گردشگران و مسافران، سوغات فراوانی دارد که برخی از آنها مانند کلوچه‌های فومن و لاهیجان، آن‌چنان مشهور هستند که کمتر کسی از آنها اطلاع ندارد. برای آشنایی بیشتر با سوغات استان گیلان با ما همراه باشید.

سوغات خوراکی

رشته‌ خشکار

این شیرینی سنتی گیلانی، که تهیه‌ی آن برای افطار در ماه مبارک رمضان مرسوم است، سابقه‌ی زیادی دارد و در برخی مناطق، رشته‌ریزی (اصطلاح محلی برای پخت این شیرینی) شغل خانوادگی است. مواد اصلی تشکیل‌دهنده‌ی این شیرینی، شیر، آرد برنج، مغز گردو، هل، دارچین و شکر است. برای تهیه‌ی رشته‌های این شیرینی، ابزار مخصوصی وجود دارد که به شانه‌ی رشته‌ریزی معروف است. شانه‌ی رشته‌ریزی، قیفی از جنس برنج است که ۶ لوله‌ی باریک و منظم دارد. برای سرخ کردن رشته‌ها نیز از سینی مسی استفاده می‌شود و هرچه خلوص بالاتری داشته باشد، در کیفیت شیرینی هم مؤثر است. پخت رشته‌ خشکار چندین مرحله دارد؛ آماده کردن رشته‌ها، قرار دادن خشکار (محتویات داخلی شامل هل و گردوی خرد شده) لای رشته‌ها، سرخ کردن و قرار دادن در شربت تهیه شده از آب و شکر به همراه دارچین.

این شیرینی چرب و بسیار شیرین که معمولا در کنار چای مصرف می‌شود، در محل‌های عرضه به دو صورت، قابل خریداری است؛ داغ و آماده‌ی مصرف و به شکل خام یعنی رشته‌هایی که درونشان را پر کرده‌اند. اگر رشته‌ خشکار را خام خریداری کنید، باید مراحل سرخ کردن و شربت دادن را در منزل انجام دهید.

باقلوای یاس

باقلوا نوعی شیرینی است که در تهیه‌ی خمیر آن از شیر و زرده‌ی تخم‌مرغ استفاده می‌شود و لایه‌ای میانی دارد که از خردشده‌ی برخی مغزها مانند گردو، بادام و پسته، طعم‌دهنده‌های طبیعی و پودر قند تشکیل شده است. این نوع شیرینی را پس از پختن به شربت مخصوصی آغشته می‌کنند. در استان گیلان، با توجه به فراوانی گل یاس برخلاف باقلوای رایج که مغز به کاررفته در آن، با هل معطر می‌شود، بادام مورد استفاده در باقلوا را با گل یاس معطر می‌کنند. بادام پوست گرفته را پس از این که به خوبی خشک شد، در ظرفی درب‌دار می‌ریزند و مقداری گل یاس روی آن قرار می‌دهند. روز بعد، یاس‌های پلاسیده را با گل‌های تازه تعویض می‌کنند. این کار تا زمانی که بادام، عطر یاس بگیرد، ادامه دارد. بادام معطر به همراه پودر قند چرخ شده، در باقلوا استفاده می‌شود.

حلوای به

حلوای محلی استان گیلان است که مورد توجه مسافران قرار دارد. نوع مرغوب این حلوا که زنان روستایی در دیگ‌های مسی سفید کرده می‌پزند، بسیار خوش‌رنگ است. برای تهیه‌ی این حلوا ابتدا مقداری «به» پوست‌گرفته و خردشده را به همراه آب و مقداری شکر می‌پزند تا آب آن کاملا جمع شود. سپس به‌های پخته را می‌کوبند و به همراه شکر و روغن حیوانی تفت می‌دهند. در انتهای تفت دادن، خلال بادام و هل کوبیده را نیز مخلوط می‌کنند. زمانی که حلوا به شکل توده‌ای منسجم درآمد و از ظرف جدا شد، آن را پهن کرده، با پودر پسته تزیین می‌کنند و به شکل لوزی برش می‌زنند.

نان خلفه (کشتا)

پخت این نان محلی برای روز سیزده‌بدر در بسیاری از مناطق استان گیلان مرسوم است و در برخی از شهرستان‌ها مانند آستانه‌ی اشرفیه، رواج بیشتری دارد. خمیر این نان، با استفاده از کدوی پخته، مخلوط آرد گندم و آرد برنج، پودر تخم خرفه و مقداری نمک تهیه می‌شود و برای آماده شدن به ورز دادن زیادی نیاز دارد. این نان محلی روی «گمچ» پخته می‌شود. گمچ نوعی ظرف سفالی است که آن را وارونه روی آتش می‌گذارند و بر پشت آن، نان می‌پزند.

کلوچه فومن

کلوچهٔ فومن نوعی کلوچهٔ مغزدار است که از دو لایه تشکیل شده‌است. لایهٔ داخل با لایهٔ بیرون کامل متفاوت است و حاوی مغز گردو، جوز هندی، دارچین، هل، شکر و روغن (حیوانی) است. روی کلوچه به‌وسیله مهر مانندی منقوش می‌شود. این کلوچه در درون کورهٔ پخت قرار گرفته و پخته می‌شود.

کلوچهٔ فومن امروزه در جاهای مختلف استان گیلان پخت می‌شود، اما خاستگاه اصلی آن شهرستان فومن است.

این شیرینی طرفداران و علاقه‌مندان خاص خود را دارد و در کنار سایر جاذبه‌های شهر فومن نقش مؤثری در جذب گردشگران و مسافران دارد.

نان تمیجان

از نان‌های سنتی گیلان است که به نام خاستگاهش، روستای تاریخی تمیجان از توابع رودسر، نام‌گذاری شده است. خمیر این نان که آماده کردن آن روش مخصوصی دارد، از آرد برنج تهیه می‌شود. نان تمیجان، بیضی‌شکل و باریک است و روی تابه‌ای چدنی به نام ساچ پخته می‌شود. پخت این نان در مناطق روستایی استان، در برخی ایام رواج بیشتری دارد. در روزهای عید برای پذیرایی از مهمانان پخته می‌شود و معمولا به همراه حلواشکری مصرف می‌شود. در اولین شب جمعه‌ی ماه رجب که به شب آرزوها مشهور است، قبل از غروب آفتاب، این نان را می‌پزند و همراه کمی حلوا یا تعدادی خرما بین همسایه‌ها و خویشاوندان پخش می‌کنند. این نان محلی شیرین‌، در بازارهای هفتگی شهرهای مختلف استان، عرضه می‌شود.

پنیر سیاه مزگی

این پنیر از محصولات لبنی مورد علاقه‌ی مردم گیلان است که مسافران و گردشگران نیز از آن استقبال می‌کنند. این پنیر زرد و پرچرب، در میان انواع پنیرهایی که در ایران تولید می‌شود از نظر طعم بی‌نظیر است و با بهترین پنیرهای کشور فرانسه رقابت می‌کند. برای تهیه‌ی این پنیر، از شیر گوسفند تازه‌ دوشیده‌شده‌ای استفاده می‌کنند که هنوز گرم است و خامه‌ی آن را نگرفته‌اند. یکی دیگر از مراحل تولید این پنیر که نقش مهمی در کیفیت و طعم آن دارد، عمل‌آوری آن در پوست گوسفند است. تولید پنیر سیاه‌مزگی به روش سنتی در منطقه‌ی سیاه‌مزگی از توابع شهرستان شفت استان گیلان رواج دارد و دامداران معمولا در شش ماهه‌ی دوم سال، این پنیر را تولید می‌کنند. در این نوع پنیر، هر چه مدت بیشتری از تولید آن بگذرد، کیفیت آن بهتر می‌شود و به همین دلیل پنیر کهنه نسبت به پنیر تازه، قیمت بیشتری دارد. پنیر سیاه‌مزگی، علاوه بر اینکه در مناطق تولیدکننده، قابل خریداری است در بازارهای هفتگی سایر شهرهای استان نیز عرضه می‌شود.

زیتون

شهرستان رودبار، جنوبی‌ترین شهرستان استان گیلان، به داشتن باغ‌های زیتون شهرت دارد. کشت زیتون در رودبار سابقه‌ی زیادی دارد و در سفرنامه‌ی ناصرخسرو به آن اشاره شده است.

بادام زمینی

شهرستان آستانه‌ی اشرفیه با تولید ۸۰ درصد بادام زمینی کشور، قطب تولید این محصول در کشور است. شغل بسیاری از مردم در این شهرستان، کشت و فرآوری بادام زمینی است. فصل کاشت بادام زمینی، از اوایل اردیبهشت تا نیمه‌ی خرداد است و برداشت آن از اواسط شهریور تا اواخر مهر انجام می‌شود. بادام زمینی آستانه‌ی اشرفیه، مرغوب‌ترین نوع بادام‌ زمینی در کشور و داشتن دانه‌های درشت و طعم خوب، از ویژگی‌های آن است.

صنایع دستی

حصیر بافی

از صنایع دستی بومی و اصیل استان گیلان است که در بیشتر مناطق استان رواج دارد. الیافی که برای بافت حصیر در استان گیلان استفاده می‌شود از «کلوش» (ساقه‌ی برنج) یا از ساقه‌ی نی‌ها و گیاهان خودرویی که در کنار مرداب‌ها و مناطق مرطوب رشد می‌کنند، تهیه می‌شود. البته رونق حصیربافی در استان، باعث شده تا برای تهیه‌ی الیاف حصیربافی، قسمتی از مزارع استان به کاشت گیاه کنف، اختصاص پیدا کند. از آن‌جایی که کشاورزان گیلانی در روزهایی که کار کشاورزی سبک‌تر است، به حصیربافی مشغول هستند و زنان روستایی نیز در بیشتر روزهای سال، حصیربافی می‌کنند، این هنر از نظر تعداد شاغلین در بین مشاغل خانگی، رتبه‌ی سوم را در استان دارد. در استان گیلان، زیراندازهای حصیری طرح‌دار و ساده با استفاده از دستگاه حصیربافی که شبیه دار زمینی است بافته می‌شوند و بافت انواع ظروف و کلاه حصیری با دست انجام می‌شود. در سال‌های اخیر، صنایع دستی زیرمجموعه‌ی حصیربافی مانند مرواربافی و بامبوبافی نیز در استان گیلان رونق گرفته است.

رشتی دوزی

از رودوزی‌های سنتی ایران است که با نام قلاب‌دوزی رشتی نیز شناخته می‌شود و روشی برای تزیین پارچه با نخ‌های ابریشمی است. قدمت این هنر در استان به درستی مشخص نیست ولی با توجه به اسناد تاریخی، هم‌زمان با رونق بافت پارچه‌های ابریشمی در طبرستان و گیلان، رشتی‌دوزی نیز رواج داشته است. در گذشته بهترین نوع ابریشم ایران در گیلان تولید می‌شده و همین مطلب، دلیل رواج رشتی‌دوزی بوده است. نمونه‌هایی از پارچه‌های قدیمی که با رشتی‌دوزی تزیین شده‌اند، در موزه‌ی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و این هنر گیلانی در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی ثبت شده است. رشتی‌دوزی معمولا روی پارچه‌ی ماهوت انجام می‌شود که نوعی پارچه‌ی پشمی ضخیم و پرزدار است و بافت ظریفی دارد. رشتی‌دوزی به سه روش ساده، برجسته و معرق دوخته می‌شود و ابزار ویژه‌ای دارد. نوک قلاب مخصوص آن که دسته‌اش چوبی است، منحنی نیست و بریدگی دارد و به گیره‌ی چوبی آن، جریده می‌گویند. در گذشته علاوه بر تزیین لباس و لوازم پارچه‌ای منازل با رشتی‌دوزی، از این روش برای تزیین روکش مزار بزرگان نیز استفاده می‌شد. مسافران در سفر به استان گیلان می‌توانند علاوه بر پرده، زیرانداز، سجاده، لباس و کلاه، رومیزی و روتختی تزیین‌شده با رشتی‌دوزی، پاپوش‌های زنانه‌ای را که رویه‌ی آنها به این روش تزیین شده، خریداری کنند.

نمد مالی

نمدمالی روش تولید نمد است و نمد، زیراندازی سنتی است که با پشم تولید می‌شود. نمدمالی، قدیمی‌ترین روش تولید زیرانداز و از دشوارترین صنایع دستی است. از آن‌جایی که نمد، زیرانداز مناسبی برای مناطق مرطوب و بارانی است، تهیه‌ی نمد از پشم بهاره‌ی گوسفند، در مناطق روستایی اطراف دریای خزر، سابقه‌ی زیادی دارد. در نمدمالی، عمل بافتن انجام نمی‌شود و با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت در محیط قلیایی، شرایط در هم تنیده ‌شدن الیاف پشمی را مهیا می‌کند. نمد، غیر از زیرانداز استفاده‌های دیگری نیز داشته و دارد. در گذشته، کلاه و لباس نمدی رواج و امروزه کاربرد زیبایی و تزیینی فراوان نیز دارد.